از دوران قاجار تا پس از شورش ۵۷، واحد پولی ایران تغییرات گسترده‌ای را تجربه کرد که با نوسانات قابل توجهی در ارزش آن همراه بود. ارزش پول ایران از قران و تومان در دوره قاجار به ریال در دوره پهلوی تغییر یافت و تحت تأثیر سیاست‌های مختلف اقتصادی و شرایط سیاسی و اجتماعی داخلی و بین‌المللی قرار گرفت.

دوران قاجار (۱۱۹۳–۱۳۰۴ ه‍.ش)

در دوران قاجار، واحد پولی اصلی ایران تومان و قران بود. یک تومان معادل ۱۰ قران و هر قران معادل ۲۰ شاهی بود. در این دوره، پول ایران به شکل سکه و وابسته به ارزش نقره و طلا بود، که این مسئله باعث می‌شد ارزش پول ایران تحت تأثیر نوسانات بین‌المللی قیمت این فلزات قرار بگیرد. علاوه بر این، بدهی‌های خارجی و دخالت قدرت‌های خارجی در امور داخلی ایران به کاهش ارزش پول ملی انجامید و ثبات آن را به خطر انداخت.

دوران پهلوی اول (۱۳۰۴–۱۳۲۰ ه‍.ش)

با روی کار آمدن رضاشاه و آغاز برنامه‌های مدرنیزاسیون، سیستم پولی ایران تغییرات مهمی کرد. یکی از مهم‌ترین اقدامات، معرفی ریال به عنوان واحد پول جدید ایران در سال ۱۳۰۸ بود که معادل ۱۰۰ دینار شد. در همین زمان، بانک ملی ایران نیز تأسیس شد تا نقش مهمی در کنترل چاپ و عرضه پول و نظارت بر سیاست‌های مالی کشور ایفا کند. این سیاست‌ها به تثبیت ارزش ریال کمک کرد و اقتصاد ایران تا حدودی از نوسانات شدید در امان ماند.

دوران پهلوی دوم (۱۳۲۰–۱۳۵۷ ه‍.ش)

در دوران محمدرضا شاه، اقتصاد ایران به دلیل افزایش قیمت نفت به ویژه در دهه ۱۳۵۰، رشد سریعی را تجربه کرد. دولت پهلوی با استفاده از درآمدهای نفتی و سیاست‌های اقتصادی، توانست ارزش ریال را حفظ کرده و حتی تقویت کند. برخی از سیاست‌های مهم این دوران شامل:

 مدیریت نرخ ارز و تورم: دولت پهلوی با کنترل نرخ ارز و تورم، ارزش ریال را به نسبت دلار حفظ کرد و از کاهش ارزش آن جلوگیری کرد.

 سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها: با گسترش شبکه حمل‌ونقل، سدسازی، و توسعه صنایع داخلی، وابستگی ایران به واردات کالاهای اساسی کاهش یافت و اقتصاد کشور متنوع‌تر شد.

 حمایت از کشاورزی و صنایع داخلی: توسعه کشاورزی و صنایع داخلی به کاهش واردات کالاهای ضروری و حفظ ذخایر ارزی کشور کمک کرد.

 ایجاد بانک مرکزی و نظارت بر چاپ پول: نظارت بانک مرکزی و بانک ملی بر چاپ پول باعث تثبیت ارزش ریال شد.

بهره‌برداری از درآمدهای نفتی: استفاده از درآمدهای نفتی برای ایجاد ذخایر ارزی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها باعث تقویت ریال شد و ایران را به یکی از اقتصادهای قوی منطقه تبدیل کرد.

دوران پس از شورش ۵۷ و جنگ ایران و عراق (۱۳۵۷–۱۳۶۷ ه‍.ش)

با تغییر نظام حکومتی و وقوع انقلاب ۵۷، ساختار اقتصادی ایران دگرگون شد و واحد پولی کشور تحت فشارهای شدیدی قرار گرفت. جنگ ایران و عراق، که از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ به طول انجامید، اقتصاد ایران را با بحران‌های جدی مواجه کرد.

خروج سرمایه‌ها: پس از انقلاب، خروج سرمایه‌های گسترده از ایران باعث کاهش ذخایر ارزی و تضعیف ریال شد.

تأثیر جنگ بر اقتصاد و ریال: کاهش تولید داخلی و صادرات نفتی به دلیل جنگ، منجر به افت شدید ارزش ریال و افزایش تورم شد.

کنترل‌های دولتی بر ارز: دولت در این دوره سیاست‌های کنترلی شدیدی بر ارز اعمال کرد و نرخ‌های چندگانه ارز را برقرار ساخت، که منجر به اختلاف قیمت‌ها در بازار آزاد و بازار دولتی شد.

دوران بازسازی و تحریم‌ها (۱۳۶۸–۱۳۹۰ ه‍.ش)

پس از پایان جنگ، ایران به دوران بازسازی اقتصادی وارد شد و سیاست‌های جدیدی برای احیای اقتصاد و تقویت زیرساخت‌ها آغاز کرد. با این حال، تحریم‌های اقتصادی به تدریج تأثیر خود را بر اقتصاد ایران و ارزش ریال گذاشت.

برنامه بازسازی اقتصادی: در دهه ۱۳۷۰، سیاست‌های اقتصادی جدیدی برای احیای زیرساخت‌ها و صنایع آغاز شد که به رشد اقتصادی کمک کرد، اما ارزش ریال همچنان تحت فشار بود.

تحریم‌های بین‌المللی: از دهه ۱۳۸۰، به ویژه به دلیل مسائل هسته‌ای، تحریم‌های بانکی و ارزی بر ایران اعمال شد که باعث محدودیت در دسترسی به ارزهای خارجی و تضعیف بیشتر ریال شد.

نتیجه‌گیری

از دوران قاجار تا پیش از شورش ۵۷، سیستم پولی ایران با تغییرات و اصلاحاتی به ریال تبدیل شد که با سیاست‌های اقتصادی دولت پهلوی ارزش آن تقویت شد و ثبات یافت. پس از شورش ۵۷ و جنگ ایران و عراق، ارزش ریال به دلیل بحران‌های داخلی و خارجی، از جمله جنگ، خروج سرمایه‌ها، و تحریم‌های بین‌المللی به شدت کاهش یافت. این تحولات نشان‌دهنده تأثیر گسترده سیاست‌های اقتصادی و شرایط سیاسی بر ارزش پول ملی ایران است